Америк боловсролын системдээ шинэчлэл хийхийг зорьж байна

2013 оны 6 дугаар сар

Америкийн боловсролын салбарын өрсөлдөх сүүлчийн боломж бол шинэчлэл хийх явдал юм. Гэвч энэ нь эрсдэлд байна.  Тус улсын боловсролын системийн талаар Харвардын Боловсролын Шинэчлэлийн зөвлөлийн гишүүн Тони Вагнерийн судалгааг танилцуулж байна.

Тэрээр Америкийн одоогийн боловсролын системийг эцэг, эх, багш, хүмүүжүүлэгч болон ажил олгогчид бүгд нийлж байж шинэчилнэ гэсэн юм.

“Америкийн сургуулиуд хүүхдүүдээ мэдлэгээр л хангадаг. Үүний оронд оюутан, сурагчдыг амжилтад хүргэхийн тулд хөгжүүлэх, шинэ зүйл санаачлах ур чадвар суулгах зэрэг дээр төвлөрөх хэрэгтэй. Өнөөдрийн мэдлэгийг хаанаас ч авч болно. Мөн  үргэлжид хувирч байдаг.  Өнөөдрийн мэдлэг бол үнэгүй. Яг л агаар шиг, ус шиг, өргөн хэрэглээний бараа  шиг болж байна. Өнөөдөр хажууд байгаа таньдаг хүмүүсийн чинь нэгээс бусдад нь өрсөлдөх чадвар байхгүй. Чиний мэдэж байгаа зүйл бусдад хамаагүй. Харин чи мэдлэгээрээ юу хийж байгаа нь чухал.” гэж Вагнер өнөөгийн нөхцөл байлыг тодорхойлжээ.

Мэдлэг нь хүүхдүүдийг Америкийн сургуулиудад сурахад тусалдаг. Гарагуудын нэр,  улс орны нийслэлүүд,  химийн элементийн үелэх системийн нэр тогтоох нь сурагчдыг мэдлэгийг бага зэрэг л нэмж чадна. Харин “ур чадвар болон хүсэл зорилго” хүүхдийг хайрцгаас гадуур сэтгэхэд чиглүүлдэг. Түүний эцсийн дүгнэлтээр Америкийн эдийн засгийн асуудлууд сургалтын муу системээс үүдэлтэй ажээ. Хүмүүст хэрэг болохгүй зүйлийг худалдан авахуулж ийм нийгмийг бүтээсэн гэв.

                Удирдах албан тушаалтнууд, их, дээд сургуулийн багш, нийгмийн тэргүүлэгчид, мөн шинэхэн төгсөгчдийг хамруулан 2 жилийн хугацаанд хийсэн судалгаандаа тулгуурлан Вагнер даяарчлагдсан нийгэмд Америкчууд өрсөлдөх чадвараа хэвээр авч үлдэх хэрэгтэй гэжээ. Тэр “The Global Achievement Gap” номондоо сурагчдыг ахлах сургуулиа төгсөхөөсөө өмнө сурж мэдэх зүйлсийн жагсаалт гаргажээ. Үүнд:  

-          Асуудалд шүүмжлэлтэнй хандаж сурах, асуудлыг шийдвэрлэх

-          Олон нийттэй харилцах чадвар эзэмших

-          Гүйлгээ ухаан, дасан зохицох чадвар

-          Санаачилга болон зохион байгуулах чадвар

-          Мэдээлэлд дүгнэлт хийн ажиллаж сурах

-          Аман болон бичгийн замаар үр дүнтэй харилцаа холбоо тогтоож сурах

-          Сониуч зантай байх, төсөөллөө сайжруулах

Мөн тэрээр “Creating Innovators: The Making of Young People Who Will Change The World”  номондоо судалгаагаа үргэлжлүүлж оюутнуудад энэ чадваруудыг хэрхэн эзэмшүүлэхийг хэлж өгчээ.

Тэрээр Америкийн боловсролын системийн шинэчлэлийг сааруулж буй таван шалтгааныг нэрлэсэн байна.

1.       Хувь хүний амжилтыг сайжруулахад анхаарах – Ихэнх сурагчид дийлэнх цагаа дүнгийн голчоо сайжруулахад зарцуулдаг. Сургууль бол дунд сурдаг оюутнуудын өрсөлдөөн.  Харин  түүний үзэж байгаагаар  шинэ санаа гаргах нь багийн ажил гэжээ. “Энэ нь хариуцлага  шаарддаг. Асуудлыг ганцаараа шийдэхэд хэтэрхий хэцүү. ”

2.       Мэргэшүүлж сургах: Ахлах сургуулийн сургалтын хөтөлбөр нь Garnegie  нэгжийг хэрэгжүүлж байгаа ба энэ  нь  аль хэдийнээ 125 жилийн настай.  Зарим хүмүүс зааж буй хичээлийн агуулгаас оюутнууд юуг ч ойлгож, шийдэж чадахгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй гэдэг. Харин Вагнер шинийг санаачлагч болохын тулд асуудлыг олон талаас судалж шийдэх хэрэгтэй гэжээ.

3.       Аз турших: Бид алдаанаасаа суралцдаг. Багш нар эсвэл удирлагуудыг  юу хүсдэгийг олж мэдэх ёстой. Шинийг санаачлагчид эрсдлээс айлгүйгээр алдаанаасаа суралцагчид байдаг. Сурган хүмүүжүүлэгчид  ‘Эрт бүтэлгүйт, заримдаа бүтэлгүйт’ гэх уриаг  авч хэрэглэж болох юм.

4.       Идэвхгүй сурах ёсгүй: Хүн 12-16 насандаа сургуульд мэдээлэл хэрэглэхийг  сурдаг.  Боловсролын систем суралцагчдыг хэрэглэгчид болгож байна. Тэд шинэчлэгчид болох ёстой болохоос биш  хэрэглэгчид биш.

5.       Урмын үг нь сурахад ихээхэн нөлөө үзүүлдэг:  Залуу шинэчлэгчид  яг үнэндээ урам зоригоор дүүрэн байдаг. Тэд дүнгийн голч болон шагналын системийг тоохгүй.  Эцэг эхчүүд болон багш нар залуу хүмүүсийн сониуч занг ашиглан илүү урам зориг өгч болно. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь зорилготой тоглох арга юм. Шинийг бүтээгчдийн эцэг эх хүүхдүүддээ ийм аргаар тусалсан байдаг. Тэдгээр хүүхдүүд хичээлийн дүн, дипломын өнгөний төлөө биш илүү өөрөөр сэтгэхийн тулд өсдөг гэжээ. Үүний дараагаар хүн өөрийн зорилгоо мэдэрч эхэлдэг байна. Судалгаанд оролцсон хүн бүр хорвоо ертөнцөд өөрийн дуугаа хүргэж дэлхийг өөрчлөхийг хүсч байсан гэжээ.

Хүмүүс шинэ сэтгэлгээ, бүтээлч байдлаар өөрсдийн нийгмээ бүтээх ёстой юм.  Хэрэглэгчийн нийгэм бол дампуурал. Үүнийг хийхийн тулд яг л эцэг эх шиг, багш шиг, мөн яг л ажил олгогчид шиг өөр өөр замаар залуу хүмүүстэй тулж ажиллах ёстой. Тэд, бид, чи бүгд шинийг санаачлагч, бүтээгч  болохыг хүсч байгаа.  Мөн асуудлыг шийдэхэд илүү олон арга зам хэрэгтэй.  Энэ нь боловсролын байгууллагаас 21-р зууны  боловсролын системийн заах аргыг сайжруулахыг шаардаж байгаа юм. Мөн асуудлыг түргэн шуурхай шийдэх мэдрэмжийг шаардах юм. Тэрээр боловсролын системийн хэдхэн алдааг сайжруулж хөгжүүлэхийг хэлээгүй. Харин боловсролын систем зогсонги байдалд орсон тул өөрчилж, дахин бүтээхийг хэлж байна. 

Дэлхийн эрдэмтэд хамтран ажиллахын илүүд үзэж байна

2013 оны 06 дугаар сар

Өөрийгөө удирдан зохицуулдаг институт буюу олон нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн шинжлэх ухааны байгууллагууд бий болж байна.  Шинжлэх ухааны энэхүү хэлбэр нь ихэнхдээ төрийн захиргааны байгууллагын хяналтаас гадуур хүрээгээ тэлж, улс орнуудын хоорондох судалгааны хамтын ажиллагаагаар дамжин глобалчлагдаж байна.

Шинжлэх ухааны судалгааны бүтээл, ном хэвлэлүүдэд дэлхийн шинжлэх ухааны хамтын ажиллагаа хурдацтай нэмэгдэж байгааг онцолжээ. 2011 оны 3 сард Эзэн Хааны Нийгэмлэгийн “Мэдлэг, Сүлжээ, Үндэстэн”  өгүүлэлд тэмдэглэснээр 15 жилийн өмнө олон улсын сэтгүүлүүдэд хэвлэгдсэн бүх нийтлэлүүдийн дөрөвний нэг орчим нь олон улсын хамтын бүтээлүүд байсан бол өдгөө гуравны нэгээс илүү нь байна. Хэдийгээр харилцаа холбооны технологи үүнд нөлөөлсөн боловч дийлэнхдээ хамтын ажиллагааны үндсэн хөдөлгөгч хүч нь мэргэжил нэгтнүүдээсээ хамгийн шилдэгтэй нь хамтран ажиллахыг зорьсон эрдэмтэд байна гэж Эзэн Хааны Нийгэмлэг үзэж байна. Хамтын ажиллагаанд ихэнхдээ  хувь хүний хүсэл сонирхол нөлөөлдөг.

Түүнчлэн шинийг сэдэх шинжлэх ухааны таатай нөхцөлүүд нь заавал үндэсний нийгэм-улс төрийн онцлог, тухайлбал чөлөөт ардчилсан, нээлттэй нийгэмд илүү бүрддэг ажээ.

Дэлхийн шинжлэх ухааны төлөв. Эрчимтэй глобалчлагдаж буй дэлхий дээр олон засгийн газар шинжлэх ухаан, шинэ санаачлага үндэсний өрсөлдөх чадварт чухал ач холбогдолтой хэмээн “мэдлэгийн эдийн засгийн” хөгжилд гол анхаарал хандуулж ирсэн. Энэ ч үүднээс олон улсын шинжлэх ухааны хамтын ажиллагаа нээлттэй үр дүн, түрүү үеийн, тухайлбалг арван долоо, арван наймдугаар зууны Европ дахь мэргэжил нэгтнүүдийн дүгнэлт дээр үндэслэж “универсал мэдлэг”, “чөлөөт шинжлэх ухаан” гэсэн  хэлбэртэй болж байна.  Тиймээс дэлхийн шинжлэх ухаан, ялангуяа Баруунд өнгөрсөн зууны дунд үеэс хойш эрчимжиж ирсэн засгийн газрын үндэсний үзлийн хэлбэрээр тодорхойлогдож ирэв (цэрэг, эдийн засгийн өрсөлдөх чадвар гэх мэт үндэсний бодлогын үүднээс шинжлэх ухааныг бэхжүүлж, эрчимтэй зохицуулж, илтээр санхүүжүүлдэг). Дэлхийн Хоёрдугаар дайнаас өмнөх 100 гаруй жилд Европын эзэнт гүрнүүд анагаах ухаан, цэрэг зэвсэг, шинээр эзэлсэн газар нутагтаа засаг захиргааны дэвшилтэд зохион байгуулалтыг хийхдээ шинжлэх ухааныг ашиглаж байв.

 “Колонийн шинжлэх ухааны” энэхүү эртний дэд бүтэц нь колонийн өрсөлдөөнийг харуулдаг төдийгүй засгийн газраас удирддаг, өрсөлдөөн бүхий дэлхийн шинжлэх ухааны эхлэлийг тавьжээ. Энэ нь дэлхийн улс орнуудын засгийн газруудын хамтын ажиллагааг өргөжүүлсэн юм. 1945 оноос хойш “их шинжлэх ухаан” гэгддэг байсан сансар огторгуй, цэрэг зэвсгийн судалгаанд зориулан физикийн шинжлэх ухаанд ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсэн ажээ.  

1950-иад онд Европын Партиклийн Физикийн Лабораторийг (CERN) Женевт байгуулсан нь Европын засгийн газруудын хамтын ажиллагааны эхэн үеийн жишээ юм. 1974 онд байгуулагдсан Европын Шинжлэх Ухааны Сан үүнийг өргөжүүлж, харин глобал шинжлэх ухааны хөтөлбөр эхэлсэн нь ЮНЕСКО юм.

Хувийн бизнесийн салбар ч мөн адил их шинжлэх ухааны хөгжилд тодорхой хувь нэмэр оруулжээ. Үндэстэн дамнасан корпорациуд, ялангуяа биотехнологи, эмийн компаниуд олон улсын шинжлэх ухааны хамтын ажиллагааг ивээн тэтгэж байсан юм. Гэхдээ ийм хамтын ажиллагаа нь бүрэн нээлттэй бус, оюуны өмчийн зохицуулалтын хэлбэрээр хамгаалагдаж, арилжааны талыг эрхэмлэдэгээрээ онцлог. Мөн сүүлийн 20 гаруй жилд их сургууль, олон нийтийн сайн сайхны төлөө бүтээлээ зориулах ашгийн бус этгээдүүдийн глобал хамтын ажиллагаа үлэмж хүрээгээ тэлсэн.

Түүнчлэн шинжлэх ухаанд нээлттэй эх үүсвэр хөгжиж эхэлжээ. Харвард гэх мэтийн их сургууль, судалгааны байгууллагууд судалгааны өгүүллүүдээ цахим хуудсандаа үнэгүй тавих нь түгээмэл болсон учир шалтгаанаа хамтын ажиллагааны шинэ горимыг дэмжих ажиллагаа хэмээн тайлбарлаж байна. Эндээс өмнө үед үүссэн нийтийн сайн сайхны төлөөх шинжлэх ухааны санааг харж болно. Энэ нь энэрэнгүй үзлээрээ онцлог бус харин үндэсний хил хязгаараас давж хамтран ажилласан үед хамгийн сайн, шинэ санаачлага гардаг гэж эрдэмтэд итгэдэг. Мөн төрөөс удирдаагүй, дэлхий нийтийн сонирхолд хөтлөгдсөн энэ хандлага тэдний шинжлэх ухааны хувийн хүсэл сонирхолд хамгийн зөв нөлөөлдөг гэдэг санаагаараа онцлог. Үүнд  харилцаа холбооны технологид гарсан сүүлийн үеийн дэвшил ихээхэн нөлөөлж байна. Энэ нь ихэнх судлаачдын хувьд шинжлэх ухааны үндэсний үзлээс дэлхий нийтийн сүлжээтэй, илүү хувь хүнд суурилсан шинжлэх ухааны хүчирхэг бааз суурь руу шилжих алхам хийж буйгаараа онцлог.

Шинжлэх ухаан сүлжээ болох нь. Шинжлэх ухааны норматив систем нь цаг хугацаа орон зайг дамжин өөрийгөө зохицуулдаг, хамтран ажилладагаараа онцлог. Үүнийг сүлжээ гэсэн ухагдахуунаар нэрлэж болох бөгөөд эдгээр нь засгийн газрын хяналтаас гадуур юм. Өнөөгийн глобалчлалын эринд шинжлэх ухаан дангаараа ийм шинж чанарыг агуулдаггүй. Дэвшилтэт харилцаа холбооны технологид суурилж дэлхийн өнцөг булан бүрт буй өөр хоорондоо холбоотой олон сүлжээнүүдийн эргэн тойронд дэлхий өөрийгөө шинээр бүтээж байгаа болохоор үүнийг нийгмийн зохицуулалтын нийтлэг хэлбэрийн хөгжил гэж ойлгож болно. Сүлжээ гэдэг нь харилцан ашигтайгаар хамтран ажиллах, тухайлбал, зах зээл дээр бараа материал солилцох, санаа бодлоо солилцох, нэг хэлтэй байх гэх мэт боломжтой байдлаар бие биетэйгээ холбогдсон өөр хоорондоо холбоотой бүлэг хүмүүс юм. Стандарт, нормууд нь тэрхүү сүлжээ хэрхэн ажилууллах арга замыг тодорхойлдог.

Дэлхийн шинжлэх ухааныг нийгмийн сүлжээ гэж үзэж болно. Энэ нь түүний явах чиглэлийг төвөөс буюу засгийн газраас төлөвлөдөггүй, харин эрдэмтдийн бие биеэсээ хамааралтай, олон норматив шийдвэрүүдийн үр дүн юм.

Нийгмийн сүлжээний ойлголт нь хувь хүмүүс бусадтай хамтран ажиллах хэлбэрүүдийг эрэлхийлж, хамтран ажиллах тухай бөгөөд үүнийг тодорхой стандарт дээр тулгуурладаг. Стандарт байхгүй бол харилцаа байхгүй юм. Гишүүнчлэлийн ба зохицуулах стандартууд бий. Сүлжээнд нэгдэхийн тулд сүлжээнд ажиллахад заавал шаардлагатай биш байсан ч тэдгээр стандартуудыг хүлээн зөвшөөрөх шаардлагатай. Жишээ нь, шинжлэх ухааны байгууллагууд өргөдөл гаргагчдаас хамгийн олон иш татсан тодорхой ном хэвлэлүүдийг шаарддаг. Гэхдээ ихэнхдээ дээрх хоёр төрлийн стандартыг хооронд нь ялгахад амар биш. Жишээ нь, сүлжээний гишүүн болохын зэрэгцээ эрдэмтнээр ажиллах чадвартай байх шаардлагатай байдаг. Тэгэхээр шинжлэх ухааны хэм хэмжээ нь гишүүнчлэл болон зохицуулагч стандартын аль алиных нь үүргийг гүйцэтгэдэг. Гол түлхүүр нь сүлжээнд нэвтрэхийг гол зорилгоо гэж харан, сүлжээний стандартыг хүлээн зөвшөөрөх нь сүлжээтэй зохицох, сүлжээнд нэгдэх боломжийг  олгож байна гэж харах явдал юм. Энэ утгаараа гишүүнчлэлийн болон зохицуулагч стандартын аль аль нь сүлжээнд ач холбогдолтой.

Өнөөгийн глобалчлалын эрин үед ялангуяа зарим сүлжээнүүд бусдаасаа илүү байдаг нь тэдгээрийн стандарт илүү өндөр түвшинд байгаа гэсэн үг юм. Ийм тохиолдолд хэрэв сүлжээнд нэвтрэхийг хүсч байвал тэрхүү сүлжээний стандартыг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр сонголт байхгүй. Хүмүүс тухайн сүлжээний стандарт өөрт нь ашигтай гэдэгт итгэж байгаагаас үл хамааран  хүчирхэг сүлжээнд нэгдэхийг хичээдэг. Тэд тухайн сүлжээний гишүүн болсон бусад хүмүүсээс шалтгаалж сүлжээнд нэгддэг. Ийн дотоод шалтгаанаас гэхээсээ илүү гадаад шалтгаанаар нэгддэг байна.

Хэдийгээр стандартын ойлголтыг хэм хэмжээнээс илүү албан ёсны хэв загвар гэдгээр нь онцолдог боловч энд стандартыг илүү өргөн хүрээнд, албан ёсны шатлан захирах ёс байхгүй үед бие даасан хүчин зүйлүүдийн харилцан үйлчлэлийг зохицуулдаг зан байдлын хэм хэмжээ хэмээн үзнэ. Энэ утгаараа нийгмийн харилцааны асуудал болж байгаа юм. Албан ёсны шатлан захирах ёс байхгүй үед хүмүүст бие биетэйгээ харилцах боломж олгоход тэдгээр нь нэн шаардлагатай. Ийм стандарт байхгүй бол сүлжээ буюу харилцаа байхгүй.

Зарим хэм хэмжээ, стандарт, хэв загвар дэлхий даяар хүчирхэгжиж байна.  Зарим  тохиолдолд тэдгээр нь өрсөлдөгч сүлжээнүүд болон норматив стандартуудыг давж амжилтад хүрдэг. Үүний жишээ нь, одоогийн нягтлан бодох бүртгэлийн стандартууд, хорьдугаар зууны эхний хагаст мөнгөн тэмдэгтийн үнэ цэнийг зохицуулах хэрэгсэл болсон Алтны стандарт, дээд боловсролд нео-либералчлалтай холбоотой олон туршлагууд болон “Хэвлэлийн шинэ менежмент”.

Стандарт болон түүнтэй төстэй норматив тогтолцоонууд сүүлийн арав гаруй жилд технологийн болон харилцаа холбооны шаардлагын улмаас дэлхий нийтийн нийгмийн хамтын ажиллагааг бий болгоход тусалж байна. Нэг сүлжээ олон хэрэглэгчидтэй болох тусам түүнд элсэхийг  хүсэгчид олширдог байна.

Социологич Роберт Мертон (1942/1996) шинжлэх ухааныг нийгмийн институт гэдгээр нь судалсан анхны эрдэмтдийн нэг гэдгээрээ алдартай. Шинжлэх ухаанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн арга барил, хуримтлагдсан мэдлэг багтах боловч түүнээс ч илүү харилцан үйлчилж буй хувь хүмүүс, хэм хэмжээ стандартыг тогтоож буй сүлжээ чухал. Эдгээр хэм хэмжээ нь юуг зөвшөөрөх, юуг зөвшөөрөхгүйг тогтоосон зарчим болон ямар үйлдэл сайн, аль нь шаардлагагүйг нь тодорхойлсон дүрэм юм. Эрдэмтэд зөв зан байдлын талаар тохиролцсон үзэл бодол бүхий ёс суртахуунтай нийгмийг байгуулдаг.

Хувь хүний эрх чөлөө, институтын бие даасан байдал, шинжлэх ухааны нөхцөл болон либерал ардчилалын гол үнэт зүйлийн системийг бүрдүүлдэг олон ургалч, өөрөө өөрийгөө зохицуулах системийн бусад хэлбэр нь өндөр чанартай шинжлэх ухааны бүтээлийг бүтээх үүрэгтэй.

Зах зээл болон төрийн аль аль нь хэтэрхий төвөгтэй, зааварласан шинжтэй болбол өөрөө өөрийгөө зохицуулах төгс системд заналхийлж болзошгүй. Арилжааны зорилготой “оюуны өмч”-ийн үүрэг энд нилээд хязгаарлагдмал юм. Эргэлзээгүй дэлхийн шинжлэх ухаан дэлхий даяарх эрдэмтдийн нийгмийн зохицуулалтыг хэрэгжүүлдэг түгээмэл иж бүрэн стандартад үндэслэдэг. Эрдэмтэд судалгаа шинжилгээ хийх явцдаа шинжлэх ухааны стандарт, түүнтэй  холбоотой глобалчлагдаж буй дүрэм журмыг дагаж, явцдаа түүнийг улам сайжруулан  өөрчилдөг.

Шинжлэх ухаан засаглалаас  илүү нийгмийн харилцаа болох нь.  Улс үндэстэний ард ихэнхдээ дэлхийн шинжлэх ухаан байдаг. Дээд боловсолын салбарын глобал их сургуулийн зэрэглэл, сургалтын нэр хүнд гэх мэт ангилал нь дээд боловсрол дахь уламжлалт судалгааны байр суурийг хадгалж, баталгаажуулж байна.

Тиймээс шинжлэх ухааны бүрэн эрхийг эрдэмтдийн хамтын, өөрийгөө удирддаг нийгэмлэг тодорхойлдог. Хамгийн үр дүнтэй бөгөөд амжилттай ажиллах шинжлэх ухааны байгууллагыг байгуулахын тулд мэргэжлийн сайн стандарт гаргаж өгдөг.

Удаан хугацаанд хамт ажиллаж буй хүмүүсээс илүү мэргэжил нэгтэй боловч, бие биеэ огт танихгүй хүмүүсийн хамтран ажиллаж буй сүлжээ хамгийн ихээр шинэ санаачлага гаргадаг байна. Интернетээр дамжуулан тогтоосон сулхан холбоо харилцаа шинэ, илүү “задгай” мэдлэгийг авчирдаг.  

Гэхдээ харилцаа холбоо сул сүлжээнд ч шинжлэх ухааны нийгмийн үнэт зүйлийг баримтлах гэх мэт  гэх мэт зөв хандлагыг баримтлах шаардлагатай байдаг. Гэхдээ энэ нь ойр дотно нийгмийн харилцаанаас илүү мэргэжлийн харилцаан дээр үндэслэсэн  итгэлцэл юм. Харилцаа нь яриа, хэлэлцүүлэг хийх ажилд суурилсан байдаг. Сүлжээ нь сайн дурын хамтын үйл ажиллагаа юм.

Дэлхийн шинжлэх ухаан нь тодорхой төсөл буюу хэд хэдэн төслийн хүрээнд эрдэм шинжилгээний бүтээмжид анхаарал хандуулсан, харьцангуй чөлөөтэй, харилцаа холбоо сул, алсын зайнаас технологийн тусламжтайгаар харилцдаг судлаачдын хамтын ажиллагаагаар тодорхойлогдож байна.

Олон төрлийн хүчирхэг загварууд заримдаа бодлогын зорилтод сөргөөр нөлөөлөх тохиолдол гардаг. Хэвлэлийн шинэ менежмент болон арилжааны  байгууллагууд судалгааг бизнесээ өргөжүүлэх зорилгоор ашигладаг.  Гэвч тэдний судалгаа төдий л алсын хараатай байж чаддаггүй бөгөөд эрдэмтдийн хүсэл сонирхлыг хязгаарлаж байдаг. Гэтэл эрдэмтдийн хүсэл сонирхол, авьяас чадвар, бүтээлч байдал нь  өндөр чанар бүхий шинэчлэлийг бий болгож байдаг. Ялангуяа тэд олон улсын эрдэмтэдтэй хамтран ажилласан тохиолдолд илүү бүтээлч байдаг ажээ.

Хятад улс болон Дорнод Азийн бусад орнуудын байгалийн шинжлэх ухаан болон инженерийн салбарт хийх судалгаа шинжилгээний ажил нэмэгдэж буй нь эдгээр салбар дахь нийгэм-улс төрийн хязгаарлалт арай бага байгаатай холбоотой гэж үзэж байна. Хятад улс сүүлийн арван жилийн хугацаанд судалгаа шинжилгээнд оруулах хөрөнгө оруулалтаа зургаа дахин нэмж, эрдэмтийн тоогоо мөн хоёр дахин нэмэгдүүлжээ. Олон улсын хэмжээнд ишлэл авсан эрдэм шинжилгээний ажлын тоо бага багаар нэмэгдэж байгаа. Хятадын нэг жилд гаргах эрдэм шинжилгээний материал болон цахим тооцоолох чадавхийг АНУ л гүйцэж байна.

Орчин цагт улс орнуудын нийгэм, улс төрийн систем эрдэмтдийг хамтран ажиллахад саад болохгүй байна. Дэлхийн эрдэмтэд шинжлэх ухааны сүлжээгээ өөрсдөө хянаж зохицуулдаг.  Үндэсний улс төрийн нөхцөл байдал болон шинжлэх ухааны судалгаа, хамтын ажиллагааны хоорондын холбоо нь сул байдаг. Улс төрийн систем нь хяналтад байдаг улс орнуудын шинжлэх ухаанд ямар ч зүйл саад учруулахгүй бөгөөд тэдгээр орнуудад ирээдүйтэй, хамгийн сайн их сургууль, хамгийн сайн судалгааны байгууллагууд байдаг.

Улс төрчид улс орны ирээдүйд тустай, үр дүнтэй, зөв замыг  эрж хайхад нөлөө бүхий эрдэмтдийн сүлжээг чиглүүлдэг. Ингэхдээ эрдэмтдийн эрх чөлөө, бүтээлч сэтгэлгээ, өөрийн зохицуулалтыг хязгаарладаггүй юм. Ийм тохиолдолд  тэд шинэ зүйлийг амжилттай сэдэж, бүтээдэг байна. Эрдэмтэн судлаачид өөрийн хил хязгаараар хязгаарлагдахгүй дэлхийн эрдэмтэдтэй хамтран ажиллахыг илүүд үзэж байна.